भक्तपुर – १२ वर्षदेखि रोकिएको भक्तपुरको मध्यपुर थिमि–नगदेशस्थित ऐतिहासिक पुलुकिसी जात्रा आइतबार भव्य रूपमा सम्पन्न भएको छ। खर्च व्यवस्थापन गर्न नसक्दा बन्द भएको यो जात्रा यस वर्ष स्थानीय जनताको सक्रियतामा पुनः सञ्चालन भएको हो।
नगदेश लाय्कु दरबार समितिको अगुवाइमा जात्राले नयाँ जीवन पाएको छ। परम्परागत रूपमा राजकुमारले जात्रामा सहभागी सबैलाई भोज खुवाउने चलन थियो। तर, राजकुमार बन्ने व्यक्तिको अभावका कारण जात्रा निरन्तरता पाउन सकेको थिएन। यसपटक सामूहिक निर्णय गर्दै सामूहिक खर्चमै भोजको व्यवस्था गरिएकाले जात्रा पुनः सुरु गर्न सम्भव भएको स्थानीयले बताएका छन्।
यस वर्ष नगदेश लाय्कु दरबार समितिका सदस्य एलिस बाडेलाई राजकुमारको रूपमा चयन गरिएको थियो। साँझ सिद्धि गणेश मन्दिर परिसरबाट सुरु भएको जात्रा नगरका विभिन्न टोल परिक्रमा गर्दै सम्पन्न भएको थियो। मध्यपुर थिमिका पुराना बस्ती—नगदेश, बोडे, चपाचो, दिव्यश्वरी, बालकुमारीलगायतका स्थानका बासिन्दा जात्रामा सहभागी भएर रमाएका थिए।
स्थानीयका अनुसार पुलुकिसी जात्रा स्वस्थानी ब्रत कथामा आधारित छ। हरेक वर्ष भीम द्वादशीको दिन यो जात्रा मनाउने परम्परा रहेको छ। संस्कृतिप्रेमी गणेशराम रञ्जितकारका अनुसार नेपाल संवत् अनुसार सिल्लाथ्व द्वादशी तिथिलाई भीम द्वादशीका रूपमा मान्ने गरिन्छ।
व्यापार र समृद्धिको प्रतीक मानिने भीमसेनको पूजा विशेष गरी भीम एकादशीका दिन गरिन्छ। पूरै दिन निराहार व्रत बसेपछि भोलिपल्ट भीम द्वादशीका दिन ‘समयबजी’ खाइन्छ। कालो भटमास चपाउन नसक्दा हल्का चेप्टो पर्ने धार्मिक मान्यता पनि यस पर्वसँग जोडिएको छ।
काठमाडौं र भक्तपुरमा पुलुकिसी जात्रा इन्द्र जात्राको क्रममा गरिन्छ। तर, नगदेशमा भने स्वस्थानी ब्रत कथाको आधारमा यो जात्रा मनाइँदै आएको छ। स्वस्थानी कथाअनुसार हात्तीले राजकुमारका रूपमा बाहुन पुत्र नवराजलाई रोजेको प्रसंगलाई आधार मानेर यो जात्रा मनाइने जनाइएको छ।