मुम्बई । फिल्म निर्देशक इम्तियाज अलीको फिल्म ‘जब वी मेट’का लागि ‘आओगे जब तुम ओ साजना…’ गाएर चर्चित बनेका शास्त्रीय गायक उस्ताद राशिद खानको ५५ वर्षको उमेरमा मंगलबार कोलकातामा निधन भएको छ ।
उस्ताद राशिदको निधनको खबर सुनेपछि बलिउड र शास्त्रीय संगीत जगतमा शोकको माहोल छ । राशिद खानकी साथी तथा शास्त्रीय संगीतका चर्चित व्यक्तित्व डा सोमा घोषले भनिन्, ‘बूढो हुने उमेर हुँदैन, संगीत यो उमेरमा जवान बन्छ। रशिदको संगीत पनि जवान हुँदै गइरहेको थियो।’ यसै क्रममा बलिउड तथा शास्त्रीय गायिका कविता सेठले पनि खानको मृत्युको खबरले सबैलाई स्तब्ध बनाएको बताइन् ।
उनी केही दिनदेखि कोलकाताको पियरलेस अस्पतालमा उपचाररत थिए । गत महिना मात्रै उनको स्वास्थ्य बिग्रिएको खबर आएपछि उनलाई अस्पताल भर्ना गरिएको थियो । पछिल्लो समय उनी आईसीयूमा भेन्टिलेटरमा थिए ।
यसअघि उनको मुम्बईको टाटा मेमोरियल क्यान्सर अस्पतालमा उपचार भइरहेको थियो । तर पछि उनी कोलकाता फर्किए । उनको त्यहीँ मृत्यु भयो ।
बलिउडका चर्चित गीतकार फैज अनवरले उनको निधनमा शोक व्यक्त गर्दै भने, ‘उहाँको यति चाँडै निधन हुनु शास्त्रीय संगीतका लागि अत्यन्तै दुखद खबर हो ।’
यसै क्रममा पश्चिम बंगालकी मुख्यमन्त्री ममता बनर्जीले ट्वीट गर्दै भनिन्, ‘उस्ताद राशिद खानको अन्त्येष्टिमा उनलाई सलामी दिएर बिदाइ गरिने छ। उनको पार्थिव शरीरलाई रवीन्द्र सदनमा राखिनेछ।’
विश्वभर प्रसिद्ध थिए उस्ताद राशिद खान
उस्ताद राशिद खानलाई शास्त्रीय संगीतको संसारको राजा भनिन्थ्यो। आफ्नो स्वरले उनले देशमा मात्रै होइन विश्वभर ख्याति कमाए ।
बलिउडमा उनले शाहिद कपूर र करीना कपूरको फिल्म ‘जब वी मेट’ को लागि आफ्नो स्वरमा ‘आओगे जब तुम’ गीत सजाए। यससँगै उनले शाहरुख खानको ‘माई नेम इज खान’, ‘राज ३’, ‘मन्टो’ र ‘शादी मे जरुर आना’ जस्ता फिल्मलाई आफ्नो आवाजले सजाइएका थिए
डा सोमा घोषले भनिन्, ‘रशिदले फिल्ममा थोरै गीत गाए तर उनले गाएका गीतले मन छोयो। ‘आओगे जब तुम साजना’ गीतलाई कसैले कसरी भुल्न सक्छ? ’
यो गीत फैज अनवरले लेखेका हुन् । फैज अनवर भन्छन्, ‘आओगे जब तुम साजना यति धेरै वर्ष बितिसक्दा पनि सामाजिक सञ्जालमा ट्रेन्डिङमा छ। यो कुनै गीत होइन, यो एउटा राष्ट्रिय गान हो ।’
प्रीतमले फिल्म निर्देशक इम्तियाज अलीको फिल्म ‘जब वी मेट’ मा संगीत दिएका थिए । तर ‘आओगे जब तुम’ गीतका संगीतकार सन्देश शाण्डिल्य थिए ।
यो गीतलाई स्मरण गर्दै फैज अनवरले भने, ‘फिल्मका निर्देशक इम्तियाज अलीले यो गीत गाउन उस्ताद राशिदलाई छनोट गरेका थिए। जब गीत बनिरहेको थियो, गीत निकै गजबको छ र मानिसहरूले मन पराउनेछन् भन्ने लाग्थ्यो। तर न मैलै न रसिद खान साहबले यो गीत यति धेरै हिट हुने अपेक्षा गरेका थिए ।
फैज अनवर भन्छन्, ‘आओगे जब तुम साजन भन्दा पहिले करिब १५ वर्षअघि फिल्ममा शास्त्रीय गीत बज्न बन्द भएको थियो । तर जब यो गीत आयो, यो मानिसको मन र मस्तिस्कमा बस्यो।’
यो गीतलाई सम्झँदै कविता सेठ भन्छिन्, ‘हामीले चलचित्रमा धेरै शास्त्रीय गीत सुनेका छौं तर तीमध्ये यो गीत ‘आओगे जब तुम सजना’ अर्कै ठाउँमा छ ।
पार्टी मनपर्थ्यो
गायन बाहेक, आफ्नो व्यक्तिगत जीवनमा राशिद खान एक सामान्य मानिस जस्तै थिए। उनी जुनियरहरूले गायकहरूलाई सही बाटो देखाउने गर्थे। उनलाई पार्टीहरू पनि मन पर्थ्यो ।
डा. सोमा घोष भन्छिन्, ‘रशिदलाई पार्टीहरू धेरै मन पर्थ्यो। उनी धेरै पार्टी गर्थे। साथीहरूसँग भेला हुन्थे ।’ उनलाई सम्झँदै कविता सेठ भन्छिन्, ‘मैले उनलाई धेरै पटक भेटें । आफ्ना सानालाई असाध्यै माया गर्थे । संगीतको बारेमा बताउँथे।’
फैज अनवरले बीबीसीलाई भने, ‘उनी धेरै दयालु व्यक्ति थिए।’
गुलाम मुस्तफा खानबाट तालिम लिए
उस्ताद राशिद खानको जन्म १ जुलाई १९६८ मा सहसवान, बदाउं, उत्तर प्रदेशमा भएको थियो। उनले आफ्नो मामा हजुरबुवा उस्ताद निसार हुसैन खानबाट प्रारम्भिक तालिम लिएका थिए।
बाल्यकालमा उनलाई गायनमा खासै रुचि नभए पनि उनका मामा गुलाम मुस्तफा खानले उनको प्रतिभालाई चिने र पछि तालिम दिएर सुधार गरे । राशिद खानको पहिलो स्टेज परफॉर्मन्स ११ वर्षको उमेरमा थियो । उनी रामपुर-सहस्वान घरानाका गायक थिए।
डा. घोषले भनिन्, ‘रशिदले आफ्नो यात्रामा निकै मेहनत गरे। उनले मुस्तफा खानबाट धेरै कुरा सिके र धेरै अभ्यास गरे। धेरै मिहिनेत गरेपछि मात्रै राशिद अरूभन्दा फरक बने र विश्वभरि यति धेरै सम्मान कमाए ।’
राशिद खान आफैं पनि आफ्नो मामाको जस्तै गाउने गर्थे। उनी उस्ताद आमिर खान र पण्डित भीमसेन जोशीको गायनबाट धेरै प्रभावित थिए। खानले भोकल मेडिटेशन गरे। प्रत्येक नोटको लागि उनी घण्टा वा दिनभर अभ्यास गर्थे।
फैज अनवरका अनुसार, ‘हजारौं शास्त्रीय गायकहरू मध्ये राशिद खान सबै भन्दा फरक थिए। शास्त्रीय गायनमा उनको छुट्टै पहिचान थियो। उनको फरक हैसियत थियो। राशिद खानको तयारी एकदमै राम्रो थियो। उनी जुनसुकै गीत पनि उत्कृष्ट ढंगले प्रस्तुत गर्थे।’
कविता सेठ भन्छिन्, “उनको कार्यक्रम जहाँ भए पनि म जान्थें। उनको गायनबाट सिक्थेँ ।’
उस्ताद राशिद खानलाई सन् २००६ मा पद्मश्री र पद्मभूषणबाट सम्मानित गरिएको थियो । त्यसपछि सन् २०१२ मा उनलाई बंग भूषणबाट सम्मानित गरिएको थियो । सन् २०१० मा राशिद खानले ग्लोबल इन्डियन म्युजिकल एकेडेमी अवार्ड पनि प्राप्त गरे। @रातोपाती