काठमाडौँ, असार २१ / नेपाल प्रज्ञा–प्रतिष्ठानद्वारा ‘आख्यानकार डायमनशमशेर र उनका ऐतिहासिक उपन्यास’ विषयक विचार–गोष्ठीको आयोजना गरियो । आख्यानकार डायमनशमशेर राणाको १०५ औँ जन्मजयन्तीका उपलक्ष्यमा नेपाल प्रज्ञा–प्रतिष्ठानद्वारा डायमनशमशेर राणा साहित्यिक प्रतिष्ठानसँगको सहकार्यमा प्रज्ञा भवनको लेखनाथ प्रवचनकक्षमा विचार–गोष्ठी आयोजना गरिएको हो ।
‘आख्यानकार डायमनशमशेर र उनका ऐतिहासिक उपन्यास’ विषयक विचार–गोष्ठीलाई सम्बोधन गर्दै कुलपति गङ्गाप्रसाद उप्रेतीले डायमनशमशेरलाई ऐतिहासिक विषयवस्तु र पात्रहरू बोकेर सटिक विचार प्रस्तुत गर्न सफल उपन्यासकारका रूपमा व्याख्या गर्नुभयो । उहाँले राणाशासनको विरोध गरेका कारण डायमनशमशेर सत्ताद्वारा पीडित र अपहेलित बन्नुपरेको बताउनुभयो । उहाँले भन्नुभयो– “डायमनशमशेरको जीवनको उत्तरार्ध निकै दुःखपूर्ण भएको थियो । राणा परिवारको मान्छे भएर पनि समाज प्रजातान्त्रिक हुनुपर्छ भन्ने मान्यता राखेकाले नै उहाँले दुःख भोग्नुभयो । उहाँ जेल पनि जानुभयो तर नेपाली ऐतिहासिक उपन्यासमा देश र विदेशमा मान्यता प्राप्त गर्ने उहाँ नै हुनुहुन्थ्यो ।”
कुलपति उप्रेतीले वि.सं. २०३३ सालमा डायमनशमशेरको उपन्यासबारे जोडिएको संस्मरण समेत कार्यक्रममा सुनाउनुभयो । “एउटा समय यस्तो थियो कि उहाँ राजनीतिमा पनि सक्रिय हुनुहुन्थ्यो र साहित्यमा पनि । सेतो बाघ, वसन्ती र एक अर्काे गरी उहाँका तीनवटा कृति प्रकाशित भइसकेका थिए । कसैले पनि ती कृतिका बारेमा लेख्ने साहस गरेनन् । २०३३ सालमा उपन्यास निस्केको थियो । त्यो कृतिले मलाई छोएन । वसन्ती, सेतो बाघ लेख्ने उपन्यासकारले त्यो कृतिमा आग्रह राख्नुभएको थियो । मैले त्यतिबेलाको ‘रूपरेखा’मा त्यसबारे समालोचना प्रकाशित गरेको थिएँ ।
कार्यक्रममा नेपाल प्रज्ञा–प्रतिष्ठानका सदस्य सचिव प्रा. जगत्प्रसाद उपाध्यायले नेपाली ऐतिहासिक उपन्यास विधामा डायमनशमशेर राणाको विशिष्ट योगदान रहेको स्मरण गर्नुभयो । उहाँले भन्नुभयो– “किताबको रोयल्टीबापत प्राप्त भएको रकमले जीवनयापन गर्ने लेखक राणा नै हुनुहुन्थ्यो । उहाँका कृतिहरू थुप्रै विदेशी भाषामासमेत अनूदित भई प्रकाशित भएका छन् ।” प्रा. उपाध्यायले आख्यानकार राणा राणा परिवारकै सदस्य भएर पनि राणाशासन विरोधी अभियानमा लाग्ने व्यक्तिहरूमध्येका एक भएको बताउनुभयो । उहाँले प्रजातान्त्रिक मूल्यमान्यताप्रति आस्था राखेर राणाले लेखेका ‘सेतो बाघ’, ‘वसन्ती’ लगायत उपन्यासहरू अहिले पनि पाठकमाझ उत्तिकै लोकप्रिय रहेको बताउनुभयो ।
प्रज्ञा–प्रतिष्ठानको साहित्य (गद्य/आख्यान) विभाग प्रमुख प्राज्ञ माया ठकुरीले डायमनशमशेर राणा नेपाली साहित्यलाई विश्व बजारमा परिचित गराउने साहित्यकार भएको बताउनुभयो । “राणाको सेतो बाघ उपन्यास विश्वकै सर्वाधिक महत्वपूर्ण, प्रतिष्ठित र सबैभन्दा ठुलो राशिको नोबेल पुरस्कारका लागि पेन नेपालबाट सिफारिस भई गएको थियो । डायमनशमशेरले भावी पुस्तालाई ठुलो गुण लगाएर जानुभएको छ ।”
